Tên đề tài
NGHIÊN CỨU CÁCH TÁCH CHIẾT TINH DẦU SẢ TẠI NHÀ ĐỂ PHÒNG CHỐNG MUỖI
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI
TRƯỜNG THCS NGUYỄN TRÃI
QUẬN THANH XUÂN – HÀ NỘI
Tên đề tài
NGHIÊN CỨU CÁCH TÁCH CHIẾT TINH DẦU SẢ
TẠI NHÀ ĐỂ PHÒNG CHỐNG MUỖI
NĂM HỌC 2018-2019
PHẦN MỞ ĐẦU
- Lý do chọn đề tài
Tinh dầu được ví như nhựa sống, tinh hoa của cây, nơi hội tụ đủ những điều quý giá của thực vật như mùi hương, vị, màu sắc, tính chất hóa lý….Và từ lâu con người đã biết sử dụng tinh dầu để phục vụ đời sống như chế biến món ăn, dùng để đuổi côn trùng, chữa bệnh, làm đẹp.
Việt Nam với điều kiện thiên nhiên nhiệt đới rất thuận lợi cho việc hình thành và phát triển các loại thực vật, trong đó các loại cây có chứa tinh dầu đang được khẳng định là dồi dào và độc đáo như cây bưởi, chanh, dừa,… trong đó sả tiềm năng rất lớn.
Hà Nội, với thời tiết giao mùa thu - đông nên chuẩn bị đón những tháng dịch xuất sốt huyết. Với lứa tuổi học sinh sức đề kháng cơ thể kém rất dễ bị mắc sốt xuất huyết - một bệnh trong những bệnh có khả năng lây lan nhanh nhất. Một điều đáng lo ngại là đến nay, bệnh sốt xuất huyết vẫn chưa có vắcxin phòng bệnh và thuốc điều trị đặc hiệu. Biện pháp chủ yếu để phòng bệnh là loại bỏ nơi trú ẩn và sinh sản của muỗi và sử dụng thuốc xịt muỗi để tiêu diệt muỗi. Tuy nhiên thuốc xịt muỗi thường có mùi hắc, ngửi nhiều sẽ bị đau đầu, không thân thiện với môi trường.
Xuất phát từ những lí do trên, em quyết định nghiên cứu cách tách chiết tinh dầu sả để phòng chống muỗi.
- Mục đích nghiên cứu
Chiết tách tinh dầu sả từ cây sả
Thực nghiệm sử dụng tinh dầu vào việc xua đuổi muỗi.
- Đối tượng và khách thể nghiên cứu
Cây sả.
- Giả thuyết nghiên cứu
Tinh dầu sả có thể tách chiết thủ công tại nhà và hiệu quả chống muỗi có tốt không?
- Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu cách tách chiết tinh dầu sả bằng phương pháp thủ công.
Xác định khả năng xua đuổi muỗi và xông hơi của tinh dầu cây sả.
- Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp lý thuyết: Tổng quan tài liệu về cây sả.
Phương pháp vật lý : Thu gom và xử lý mẫu cây sả.
Phương pháp hóa học: Tìm hiểu thành phần hóa học của tinh dầu sả.
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn : Thử nghiệm và đánh giá tác dụng xua muỗi và xông hơi của tinh dầu và dịch chiết.
- Phạm vi nghiên cứu
Tại trường THCS Nguyễn Trãi- phường Khương Trung –Quận Thanh Xuân- Thành phố Hà Nội
PHẦN NỘI DUNG
Chương 1: Cơ sở lý luận
I. Tổng quan về cây sả.
- Đặc điểm thực vật, phân bố.
Sả tên khoa học Cymbopogon Citratus thuộc họ lúa Poaceae. Sả là loại cây cỏ sống lâu năm, thân rễ sinh nhiều chồi bên tạo thành bụi, tỏa rộng ra xung quanh. Mỗi bụi gồm 50-100 tép, cao từ 0,8-1,5m hay hơn. Bẹ lá và chồi thường có màu tía hoặc trắng xanh. Lá hẹp, dài giống như lá lúa, mép hơi nháp. Cụm hoa gồm nhiều bông nhỏ không cuống. Toàn cây có mùi thơm đặc biệt mùi sả.
Cây sả được trồng ở khắp nước ta, nhưng diện tích trồng làm thuốc không nhiều, chỉ có tính chất gia đình và làm người ta chỉ dùng rễ hoặc toàn cây đào về dùng tươi hay phơi trong râm mát
- Công dụng
Sả là loại gia vị vừa tạo mùi thơm, vừa kích thích tiêu hóa, chống nôn, sát trùng, khử hôi miệng, tiêu đờm, giảm đau, thông kinh lạc, chữa cảm cúm, trúng hàn, chữa cho trẻ em chứng động kinh. Có thể dùng pha nước uống cho mát, chóng tiêu hóa thức ăn, thông tiểu tiện, chữa cảm sốt (cảm cúm). Chữa ăn chậm tiêu, đầy bụng, buồn nôn, nôn mửa, sả giải độc rượu rất nhanh.
Cây sả chanh có lượng tinh dầu tỉ lệ 1,2- 2,5 % trong lá, được dùng làm gia vị và thuốc, người ta sử dụng bẹ lá, lá, thân, dễ dùng để ướp thực phẩm, lá sả chanh được dùng để nấu nước gội đầu cho sạch gàu, trơn tóc, tạo mùi thơm.
Ngoài ra khi trồng sả với hệ rễ phong phú, sả là cây giữ đất, chống xói mòn.
Trong vườn chỗ có bụi sả, rắn thường phải tránh xa, người ta cho rằng vì sả có mùi thơm mà rắn rất kị
Hương thơm của sả trong các phương pháp điều trị như xông hơi, tắm giúp cơ thể thư giãn…
- Thành phần hóa học
Thành phần hóa học chính chứa trong sả : Citral (32-35%) và geraniol (23%)
- Citral một aldehyde giữ trách nhiệm tạo ra mùi thơm , citral cũng có đặc tính mạnh chống vi khuẩn và kháng khuẩn.
Ngoài ra những bộ phận mỏng của sả chứa những chất khác của tinh dầu chẳng hạn như :
+ Myrcenne, chất giảm đau chống khuẩn
+ Citroneellol
+ Citronnelle
+ Methyl heptenone….
- Citral có vị đắng mùi thơm đánh tan mùi tanh, hôi thối, có tác dụng kháng khuẩn mạnh lên công trùng
- Khái niệm về tinh dầu
Tinh dầu là một loại chất lỏng được tinh chế (thông thường nhất là bằng chưng cất hơi hoặc nước) từ lá cây, thân cây, hoa, vỏ cây, rễ cây hoặc những thành phần khác của thực vật.
Tinh dầu là hỗn hợp của nhiều cấu tử dễ bay hơi, có mùi thơm hoặc mùi hắc khó chịu, có cấu tạo hóa học khác nhau, tính chất lí hóa khác nhau, là sản phẩm của quá trình chiết và chưng cất nguyên liệu.
Tinh dầu là sản phẩm cuối cùng của quá trình trao đổi chất và không được sử dụng lại trong hoạt động sống của cây. Mỗi loài tinh dầu lấy từ các nguồn nguồn nguyên liệu khác nhau thì có mùi vị khác nhau, phụ thuộc vào thành phần của các chất chứa trong đó.
Hệ thực vật có tinh dầu khoảng 3000 loài, trong đó có 150-200 loài có ý nghĩa công nghiệp như kỹ nghệ xà phòng thơm, nước hoa, bánh kẹo…..
- Tính chất hóa lý của nhóm tinh dầu
Trạng thái: Đa số là chất lỏng ở nhiệt độ thường, một số thành phần ở thể rắn: Menthol, borneol, camphor, vanilin, heliotropin.
Màu sắc: Không màu hoặc vàng nhạt. Do hiện tượng oxy hóa màu có thể sẫm lại. Một số có màu đặc biệt: Các hợp chất azulen có màu xanh mực
Mùi: Đặc biệt, đa số có mùi thơm dễ chịu,
Độ tan: Không tan, hay đúng hơn ít tan trong nước, tan trong alcol và các dung môi hữu cơ khác.
Độ sôi: Phụ thuộc vào thành phần cấu tạo, có thể dùng phương pháp chưng cất phân đoạn để tách riêng từng thành phần trong tinh dầu.
Một số thành phần chính trong tinh dầu cho các phản ứng đặc hiệu của nhóm chức, tạo thành các sản phẩm kết tinh hay cho màu, dựa vào đặc tính này để định tính và định lượng các thành phần chính trong tinh dầu.
IV. Phương pháp tách chiết tinh dầu
- Cơ sở khoa học.
Dựa trên sự khuếch tán, thẩm thấu, hòa tan và lôi cuốn theo hơi nước của những hợp chất hữu cơ trong tinh dầu chứa trong các mô thực vật ( hoa, lá, vỏ quả hạt, thân, cành rễ. .. )
- Sự khếch tán, hòa tan, thẩm thấu
Ngay sau khi nguyên liệu được làm vỡ vụn rồi được hòa tan vào nước thì chỉ có một số mô chứa tinh dầu là bị vỡ.
Phần lớn tinh dầu còn lại trong các mô thực vật sẽ tiến dần ra ngoài bề mặt nguyên liệu bằng sự hòa tan và thẩm thấu.
Sự khuếch tán, hòa tan, thẩm thấu sẽ dễ dàng khi tế bào chứa tinh dầu trương phồng do nguyên liệu tiếp xúc với nước.
Như vậy, sự hiện diện của nước rất cần thiết, cho nên trường hợp sử dụng nước thừa quá cũng không có lợi. Ngoài ra, nguyên liệu được làm vỡ vụn càng nhiều càng tốt, cần làm cho lớp nguyên liệu có một độ xốp nhất định để hơi nước có thể đi xuyên ngang lớp này đồng đều và dễ dàng tách chiết.
Chương 2: Thực trạng vấn đề nghiên cứu
- Quy trình tách chiết tinh dầu sả .
- Chuẩn bị nguyên vật liệu.
Theo kinh nghiệm dân gian, sả càng lâu năm thì lượng tinh dầu thiên nhiên càng lớn, vì vậy, chúng ta cần chọn những loại sả có tuổi đời từ 10 tháng trở lên.
– 2 lọ thủy tinh có nắp đậy, kích thước to hay nhỏ phụ thuộc vào nhu cầu làm ít hay nhiều.
– Rượu.
– 1 miếng gạc hoặc vải thưa hoặc rổ lọc
– Nước sạch
– Máy xay sinh tố, dao, chày .
2. Cách thực thực hiện tinh dầu sả.
Bước 1: Làm sạch
– Sả sau khi chọn lựa đem rửa sạch, dùng dao loại bỏ phần rễ, lá, bẹ lá đã dập, giữ lại thân và gốc, đem cắt khúc với chiều dài khoảng 4-5 cm
– Rửa sạch và lau khô lọ thủy tinh
Bước 2: Dùng dao hoặc chày đập nhẹ sao cho thân sả hơi dập và tiết ra lượng tinh dầu.
Lưu ý không được đập với lực quá mạnh để tránh hao hụt tinh dầu.
Bước 3: Xếp các khúc sả đã được đập dập vào lọ thủy tinh, xếp ngang nửa bình là đủ.
Bước 4: Pha rượu với nước sạch theo tỉ lệ 1:1.(có thể thay hỗn hợp rượu và nước bằng giấm ăn)
Đổ dung dịch này vào lọ thủy tinh đã xếp sả sao cho phần sả ngập hoàn toàn dưới dung dịch.
Sau đó đậy kín nắp lại, đặt ở nơi khô ráo, thông thoáng, tránh ánh nắng mặt trời.
Trong quá trình ngâm sả trong dung dịch, kiểm tra để chắc chắn không có bất cứ cọng sả nào ngoi lên khỏi mặt nước, bởi điều này sẽ đảm bảo chất lượng của tinh dầu.
Bước 5: 3 ngày sau, đổ hỗn hợp nước, rượu và sả ra và dùng máy say sinh tố xay nhuyễn, sau đó lại cho vào bình như ban đầu, đậy kín nắp lại và để thêm 3 tuần nữa.
Bước 6: Hết thời hạn 3 tuần, dùng miếng gạc hoặc vải sạch lọc bỏ bã sả, phần dung dịch còn lại chính là lượng tinh dầu sả nguyên chất.
Để đảm bảo độ tinh khiết cho tinh dầu, ta tiến hành lọc qua rổ lọc một lần nữa.
Cuối cùng sau đổ lượng tinh dầu chắt lọc cuối cùng vào lọ thủy tinh khác tối màu hơn, đậy kín nắp và dùng dần.
- Cách sử dụng tinh dầu sả vào đuổi muỗi
Mùi vị của cây sả chanh làm tê liệt thần kinh của muỗi và khiến chúng mất phương hướng để đốt đúng mục tiêu. Vì vậy, từ xưa, người Việt đã biết trồng những bụi sả quanh nhà để xua muỗi, hoặc đun nồi nước sả để xông phòng.
Chúng ta có thể sử dụng tinh dầu để đuổi muỗi theo nhiều cách khác nhau như:
Cách 1: Sử dụng với đèn xông tinh dầu hay máy khuếch tán tinh dầu
Chúng ta có thể dùng đèn xông tinh dầu hay máy khuếch tán tinh dầu để khuếch tán tinh dầu sả trong không gian sống. Nên xông tinh dầu sả thường xuyên, không những ngăn ngừa muỗi xâm nhập trở lại mà còn rất tốt cho sức khỏe gia đình.
Cách 2: Nhỏ trực tiếp vài giọt tinh dầu sả vào chăn màn, quần áo. Các phân tử tinh dầu sẽ bám nhanh vào các sợi vải và để lại trên đó một hương thơm nhẹ nhàng nhưng có tác dụng đuổi muỗi rất tốt.
Cách 3: Phun hỗn hợp chứa tinh dầu sả
Pha hỗn hợp của tinh dầu sả , nước sạch và cồn theo tỉ lệ 1:3:3 rồi phun trực tiếp lên tường. Nhưng chú ý phải phun hàng ngày thì mới phát huy được hiệu quả một cách tốt nhất..
Cách 4: Lau sàn nhà với tinh dầu sả
Chúng ta có thể nhỏ vài giọt tinh dầu sả vào nước lau sàn nhà sẽ giúp mùi hương của sả đuổi muỗi hiệu quả.
Cách 5: Kết hợp với nến thơm
Với những góc khuất trong phòng nơi trú ẩn của muỗi, chúng ta có thể dùng nến nhỏ thêm vài giọt tinh dầu sả. Mùi hương của nến thơm kết hợp với mùi hương tinh dầu sả sẽ khiến muỗi phải bay đi hết.
Cách 6: Xịt tinh dầu sả
Pha loãng tinh dầu sả với một ít dầu oliu hoặc dầu jojoba, cho vào bình xịt nhỏ và xịt ở những nơi tối tăm (gầm giường, tủ,…) để đuỗi muỗi.
Cách 7: Khuếch tán chậm
Pha hỗn hợp tinh dầu sả với cồn theo tỷ lệ 1:1 rồi để ở góc nhà. Nó sẽ phát huy tác dụng trong khu vực diện tích khoảng15 – 20 m2, cách này hiệu quả sẽ chậm hơn các cách khác.
Cách 8: Chống muỗi, côn trùng khi đi dã ngoại nhỏ vài giọt tinh dầu sả lên cây nến hoặc than dùng để đốt.
Trên thực tế, có nhiều cách để đuổi muỗi, côn trùng nhưng bằng cách sử dụng tinh dầu sả , bạn sẽ đạt được hiệu quả rất cao mà không gây hại sức khỏe hay môi trường như những cách khác. Tinh dầu sả được chiết xuất từ thiên nhiên sẽ an toàn và tốt cho sức khỏe...
III. Thực nghiệm sản phẩm.
- Nhóm nghiên cứu chúng em đã thử nghiệm bằng cách pha chế hỗn hợp tinh dầu sả và dùng vòi xịt, xịt xung quanh khu vực lớp học và nhà ở. Muỗi, bọ, rệp và côn trùng hầu như “chạy xa” khỏi khu vực được thử nghiệm.
- Thoa tinh dầu sả chanh lên da của 20 bạn học sinh trong lớp 8A6 trên tổng số 44 bạn tại trường THCS Nguyễn Trãi. Sau 60 phút, 20 bạn đều nói rằng, họ không bị muỗi đốt, những bạn học sinh còn lại một vài bạn bị muỗi đốt, riêng bạn Hoàng Khánh sau khi tiếp xúc tinh dầu còn cho biết thêm, Hoàng Khánh hoàn toàn bất ngờ rằng tinh dầu thiên nhiên không những xua đuổi được muỗi mà còn giúp mình có cảm giác thoải mái vô cùng khi tận hưởng mùi thơm của chúng. Nó không giống như những loại kem xịt và thuốc bôi trên thị trường, một số vì có quá nhiều chất hóa học nên hương thơm của chúng gây ra hiện tượng dị ứng, đau đầu.
Như vậy, nến trộn với tinh dầu sả có tác dụng giảm muỗi đốt xuống còn gần ½ so với người không có biện pháp bảo vệ gì.
CHƯƠNG 3 : KẾT LUẬN
Sả là một loài thực vật có tiềm năng lớn ở nước ta, giá thành lại rẻ. Hơn nữa sả có rất nhiều công dụng, đặc biệt là công dụng xua đuổi muỗi.
Sử dụng tinh dầu sả để phòng tránh muỗi là hoàn toàn tự nhiên mà không sợ bất kỳ vấn đề độc tính nào do hóa học gây ra.Không những xua đuổi côn trùng mà nó còn làm cân bằng hệ sinh thái tự nhiên và ổn định sức khỏe của mọi người.
Mặt khác cách làm tinh dầu sả rất đơn giản, bất kì bạn học sinh nào cũng có thể làm được tại chính gia đình của mình, là món quà tặng cho bố mẹ và những người thân của mình.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- https://mom.vn/cach-lam-tinh-dau-sa-nguyen-chat-tai-nha-dung-duoi-muoi/
- https://text.123doc.org/document/4301436-chiet-xuat-tinh-dau-cay-sa.htm
- https://text.123doc.org/document/1892759-nghien-cuu-chiet-tach-va-xac-dinh-thanh-phan-hoa-hoc-tinh-dau-cay-sa-chanh-o-quan-cam-le-da-nang.htm
- https://tailieu.vn/doc/tieu-luan-duoc-lieu-cay-sa-1267972.html
- http://giadinh.net.vn/song-khoe/tac-dung-it-biet-cua-tinh-dau-sa-chanh-ngoai-xua-muoi-mua-sot-xuat-huyet-20170802204745601.htm
- http://venci.vn/blog/cach-duoi-muoi-bang-tinh-dau-sa-chanh.html